بیهوشی چگونه و با چه هدفی در انسان انجام می‌شود؟
بیهوشی در پزشکی و دندانپزشکی حالت القاء شده‌ای است که در آن، فرد به‌صورت ارادی و غیرارادی کنترلی بر قسمتی از جسم ، یا تمام جسم و محیط فیزیکی خود ندارد و به‌طور موقت می‌تواند موجب بی‌دردی، فلج موضعی و حتی فراموشی شود. این روند موجب تضعیف یا سرکوب برگشت‌پذیر دستگاه عصبی مرکزی شده که باعث از بین رفتن احساس و واکنش به محرک‌های بیرونی می‌شود. فراموشی و از بین بردن هوشیاری دو جنبهٔ مهم حالت بیهوشی هستند.
بیهوشی در پزشکی در اعمال جراحی و دندانپزشکی به کار می‌رود و یک یا چند حالت زیر را فراهم می‌کند:
- بی‌دردی (شامل کاهش یا جلوگیری از احساس درد)
- فلج عضلانی
- فراموشی
- از بین بردن هوشیاری.
برای آغاز روند درمان و شروع بیهوشی، متخصص بیهوشی تعداد و میزان داروی بیهوشی و نوع بیهوشی را انتخاب می‌کند که بسته به نوع جراحی و شرایط بیمار متفاوت است.
بیمار دقایقی پس از اتمام فرایند بیهوشی به هوش می‌آید و پس از آن به ریکاوری منتقل شده و پس از چنددقیقه تا چندساعت حواسش را بازمی‌یابد. گاه بیمار دچار اختلال ادراک بلندمدت پس از عمل می‌شود و روان‌آشفتگی او ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها به طول انجامد. این حالت در سالمندان و بیمارانی که تحت عمل جراحی قلب قرار می‌گیرند شایع‌تر است. خطرات بیهوشی شامل خطرات با ریسک بالا مانند مرگ، سکته قلبی و آمبولی ریه و خطراتی با ریسک کمتر از جمله تهوع و استفراغ بعد از عمل و اقامت طولانی مدت در بیمارستان است. احتمال وقوع این‌ها به عواملی چون شرایط بیمار، پیچیدگی عمل جراحی و نوع بیهوشی بستگی دارد.
تکنیک‌ها
بیهوشی عمومی
بیهوشی عمومی حالتی القا شده‌است که در آن فرد با دریافت داروهایی حالت فراموشی، بی‌حسی، فلج عضلانی و القای خواب را پیدا می‌کند، که تمامی این حالات کنترل شده و قابل بازگشت است. بیهوشی عمومی در برابر آرام‌بخشی و بی‌حسی منطقه‌ای قرار دارد و دارای سه هدف عمده می‌باشد: فلج کامل اندام، عدم هوشیاری و از بین بردن استرس برای عمل جراحی.
آرام‌بخشی
این فرایند برای بیمار اثرات خواب‌آوری، آرام‌بخشی، ضداضطراب، فراموشی، ضدتشنج و شلی عضلانی به صورت عصبی، مانند آنچه در خواب اتفاق می‌افتد، را ایجاد می‌کند. برای اینکه نمایی از آرام‌بخشی را بتوان شرح داد، می‌توان گفت در این فرایند بیمار در حال خواب آلود و آرام بوده و تمام وقایع را فراموش خواهد کرد و اجازه خواهد داد تا روند درمانی ناخوشایند کامل انجام شود. داروهای این دسته معمولاً بنزودیازپین‌ها هستند که به همراه یک داروی کاهنده درد نظیر مخدر یا بی‌حس‌کننده موضعی استفاده می‌شود، چراکه بنزودیازپین‌ها به تنهایی اثرات ضد درد ندارند.
بی‌حسی منطقه‌ای
وقتی که قرار است فقط قسمتی از بدن درد را احساس نکند یا ناحیه‌ای محدود بی‌حس شود از بی‌حس‌کننده موضعی استفاده می‌شود. روشهای مختلفی در بی‌حسی منطقه‌ای وجود دارد که شامل تزریق ماده بی‌حس‌کننده داخل بافت مورد نظر، یا تزریق در عروقی که آن منطقه را تغذیه می‌کنند یا تزریق به اطراف تنه عصبی که حس آن منطقه را تأمین می‌کند، می‌باشد. زمانی که ماده بی‌حس‌کننده به اطراف تنه عصبی تزریق می‌شود، در اصطلاح آن را بلاک عصبی می‌گویند، که به دو نوع بلاک عصبی محیطی و بلاک عصبی مرکزی تقسیم می‌شود.
انواع روشهای بی‌حسی منطقه‌ای
- بی‌حسی ارتشاحی
- بلاک عصبی محیطی
- بلاک عصبی مرکزی
- بی‌حسی سطحی
- بی‌حسی تامسنت
مدیریت درد حاد
باید جهت کاسته شدن از میزان درد در حین عمل جراحی و بلافاصله پس از عمل جراحی تلاش کرد، زیرا باقی ماندن درد باعث ایجاد عوارض فیزیولوژیک شده و در نهایت باعث مزمن شدن درد خواهد شد.
در مکانیزم مدیریت درد، استفاده و تجویز دارو با استفاده از مشاوره و درخواست پزشک انجام می‌شود. همچنین می‌توان از دستگاه کنترل درد توسط بیمار، که به صورت مخفف PCA نامیده می‌شود، استفاده کرد. استفاده از این دستگاه باعث افزایش کنترل درد و افزایش رضایت بیمار در مقایسه با روشهای سنتی شده‌است.
روشهای رایج جهت پیشگیری از درد استفاده از اپیدورال یا بلاک‌های عصبی است. در یک مطالعه در مورد درد بعد از جراحی آئورت شکمی مشاهده شد که بلاک اپیدورال، کاهش درد بهتری را مخصوصاً در مواقع حرکت در دورهٔ سه روزه بعد از عمل، ایجاد می‌کند. این کاهش درد موجب نصف شدن زمان اینتوبه بودن بیمار، بعد از عمل جراحی می‌شود. همچنین زمان تهویه مکانیکی در بخش مراقبت‌های ویژه و میزان سکته قلبی در زمانی که بی‌دردی اپیدورال ایجاد می‌شود، کاسته می‌شود.